  Dertien Europese instituten gaan de effecten onderzoeken van toenemende begrazing op de toendra van Spitsbergen. Onder hen de Groningse ecoloog Maarten Loonen, die al tien jaar iedere zomer ganzen op Spitsbergen bestudeert. Grazende ganzen schaden de Arctische toendra's. In Canada leidde dat tot verwoestijning van de toendra, en daar worden de ganzen nu afgeschoten. Loonen verwacht dat de toendra op Spitsbergen minder extreem op de ganzen reageert. Zie onderstaand artikel.Grazende ganzenIn Noord-Amerika worden ganzen afgeschoten omdat ze er de toendra kaalvreten. Overtrokken, vindt Maarten Loonen. Voor de EU brengt hij de gevolgen van overbegrazing op Spitsbergen in beeld.Gak gak gak ganzen. Binnenkort zullen deze luidruchtige grasmaaiers weer in V-formatie het luchtruim doorsnijden om te landen in onze polders en uiterwaarden. Dankzij de eiwitrijke (bemeste) grasvelden, de West-Europese natuurbescherming, en het verbod op jacht kan een schier ongelimiteerd aantal ganzen hier de winter overleven. En weer terugvliegen naar het noorden - zo is het aantal broedende ganzen op het Noorse eiland Spitsbergen geëxplodeerd van vierhonderd exemplaren in 1943 naar vijfentwintigduizend nu. De vrees bestaat dat de arctische toendra's zullen instorten onder de grote graasdruk.In Noord-Amerika is het al gebeurd. Als een plaag van bijbelse proporties hebben in de VS overwinterende ganzen zich gestort op de Canadese toendra. Het ganzengepeupel heeft de toendra compleet kaalgevreten. Het ecosysteem is gedegradeerd tot een desolate poolwoestijn waar een zoutlaag de levensgemeenschap in de kiem smoort. Waar eens golfbaanachtige grasvelden groeiden resteert nu slechts de zeekraal, die met zijn knalrode bloemen het landschap een onaardse aanblik geeft. 
Voortvarend als ze zijn hebben de Amerikanen en Canadezen besloten het kwaad met wortel en tak uit te roeien. Met instemming van lokale natuurbobo's is er een jachtvergunning afgeven om de bioterroristen uit de lucht te halen. Sindsdien vallen de sneeuwganzen als vlokken uit de lucht. De populatie grote sneeuwganzen is binnen een jaar met een kwart (200.000 exemplaren) afgenomen."De reactie van de Canadezen en Amerikanen is overtrokken. Ze beschouwen de ganzen als onkruid en hebben een open ticket op afschieten. Ze hebben geen einddoel geformuleerd", zegt poolonderzoeker dr. Maarten Loonen van het Arctisch Centrum in Groningen. "Bovendien willen ze de toendra redden in een gebied dat een meter per eeuw stijgt. Door de successie staan er over honderd jaar alleen maar bomen." De Europese Unie heeft inmiddels besloten om de kwetsbaarheid van de Europese toendra te onderzoeken. Het onderzoeksproject draagt de allesomvattende afkorting 'fragile'. Oftewel, de FRagility of Arctic Goose habitat: Impacts of Land use, conservation, and Elevated temperature. Maar liefst dertien onderzoeksgroepen uit zes verschillende landen zullen zich de komende drie jaar storten op het ganzosysteem van Spitsbergen in de ruimste zin van het woord: van de bacteriën in de bodem tot toekomst van het eiland. Zo zal Loonen zich richten op de gevolgen van het broeikaseffect voor het eiland. Daarnaast zal hij zich richten op de gevolgen van de overbegrazing voor de vegetatie van Spitsbergen.
Immer bevroren steenklomp
Graasdruk |
Loonen heeft het vermoeden dat dispersie een rol speelt bij de huidige terugval van zijn populatie. Sommige ganzen lijken eieren voor hun geld kiezen en het dichtbevolkte dorpsgebied ontvluchten. Ze kiezen een andere plek op het eiland of vliegen zelfs door naar het nabijgelegen Groenland. "Is het pure armoede of is het een goede strategie?", vraagt Loonen zich af. "Ze verliezen alle kennis van de omgeving in een nieuw gebied, en misschien ook hun dominante positie." Met behulp van ringen en GPS-zenders zal het Europese onderzoek meer inzicht in het trekgedrag geven.
|
|
Ademgat IJsberen, de toppredatoren van het eiland, zijn van minder belang voor de ganzen van Loonen. De ijsberen bevinden zich verder naar het noorden op het pakijs. Hoogstens komt een verdwaald exemplaar lang het dorp. Er zijn nog geen ganzen door gesneuveld, wel zijn enkele wetenschappers uit hun tent gevist."Een ijsbeer kan uren wachten voor het ademgat van een zeehond. Als er dan een zeehond opduikt, haalt hij hem met één haal van zijn klauwen uit het water. Zo kan hij ook de hele nacht voor je tent wachten. Je hoort de ijsbeer niet, hij gromt niet. Hij wacht gewoon. Als je de rits van de tent open doet lijk je op zo'n zeehond." "Het mooie is dat we nu heel goed onderzoek kunnen doen, het nadeel is dat het in zo'n korte tijd moet", zegt Loonen over de komende drie jaar van het Europees onderzoek. Want na een decennium lang onderzoeken heeft hij wel geleerd dat de toendra zich niet op zo'n korte tijdschaal laat vangen. "Meerjarige cycli zijn belangrijk in arctische gebieden. Door de aanwezigheid van de vos kan de vegetatie bij het dorp bijvoorbeeld herstellen. Juist de instabiliteit van het klimaat en het milieu geeft flexibiliteit aan het systeem." Al met al zit de toendra te complex in elkaar om de gans simpelweg als plaagdier af te schilderen, meent Loonen. Bovendien verwacht de onderzoeker dat de 'Europese' toendra minder extreem op ganzen reageert: "Door het zout is de verwoestijning in Canada onomkeerbaar. Onze werkhypothese is dat de verschillen zonder zout minder groot zijn." Loonen speculeert vooralsnog niet over maatregelen om de ganzenpopulatie onder controle te houden. De bioloog weigert voor god te spelen: " Ik wil niet definiëren wat betere of slechtere natuur is. Alles heeft bestaansrecht - door te schieten verandert de toendra ook in een ander landschap. De centrale vraag luidt of er onherstelbare veranderingen plaatsvinden op Spitsbergen. Of alles nog kan terugkomen als de ganzen weg zijn."
Gijs van Hengstum |
